Wout Huijgens en Lia Rozendaal

Wout is bestuurslid van Heemkundekring Halchterth. Als voormalig gemeenteraadslid bij gemeente Bergen op Zoom heeft hij een groot netwerk. Namens de heemkundekring onderhoudt hij de externe contacten. Daarnaast is Wout nauw betrokken bij de Linie van de Eendracht, dat onderdeel zal worden van een fietsroute in de Auvergnepolder die in februari 2023 opengaat. 

Lia is bestuurslid en coördinator van de activiteiten die de heemkundekring uitvoert. Zij houdt zich bezig met educatie en cultuur, zoals het scholenprogramma en de jaarlijkse Openmonumentendag. Lia coördineert ook de werkgroepen van het archief en de bibliotheek binnen de heemkundekring.

Vertel eens wat over je heemkundekring?

We beslaan de geschiedenis van Halsteren en de Lepelstraat. ‘Halchterth’ is onze merknaam. We werken nauw met onze gemeente Bergen op Zoom, bijvoorbeeld met Openmonumentendag, en hebben ook contacten binnen de stad Bergen op Zoom. Ook werken we samen met alle heemkundekringen van de Brabantse Wal en andere buurtgemeenten. We willen West-Brabantse cultuur op de kaart zetten. Nu lijkt het of bij Breda pas Brabant begint en Halsteren het achterland is, maar dat is natuurlijk niet zo.

Met wat voor projecten ben je momenteel bezig binnen de Zuiderwaterlinie?

We hebben onderzoek gedaan naar het verdronken dorp Polre en daar hebben we een boekje over uitgegeven. Ook hebben we een archeologische studie naar het Waterhuysje gedaan, dat op de rand lag van de Beijmoerpolder, de Heer Boudewijnspolder, de latere Auvergnepolder. Het Waterhuysje lag op de route van Bergen op Zoom naar Tholen in Zeeland. Daar is veel aardewerk gevonden dat we hier in het heemhuis hebben opgeslagen. Ook hier is een boekje over verschenen. Vroeger was er een dam waar je met laagwater goed overheen kon. In 1592 is de dam dichtgemaakt en kon men bij het vroegere Hoornwerk Slikkenburg met de pont. Dat is van oudsher de directe pontverbinding tussen Brabant en Zeeland. De directe pontverbinding lag van Botshoofd naar de Kijkuit omdat je dan maar één keer het water over hoefde te steken. Het Schelde-Rijnkanaal is dwars door de Auvergnepolder aangelegd, het Hoornwerk Slikkenburg is toen bij Zeeland getrokken. Er zijn opgravingen gedaan naar resten van het Hoornwerk en andere gebouwen zoals logementen voor de reizigers destijds. 

De gebroeders Bax hebben ontdekt waar de sluitsteen van Fort de Roovere is gebleven. Fort de Roovere is grondgebied van de toenmalige gemeente Halsteren, net als fort Pinssen. Het inundatiegebied [polder die onder water werd gezet wanneer een aanval dreigde] dat daarbij hoorde, was ook voor een groot deel op het gebied van Halsteren. De sluitsteen werd gebruikt in de poort van het fort: dat was niet alleen mooi maar ook praktisch, zodat de bogen van de poort aan elkaar sloten. De sluitsteen leek verloren te zijn, maar die bleek in het archief van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed te liggen. De sluitsteen is inmiddels naar Bergen op Zoom verhuisd waar ze er twee kopieën van hebben gemaakt. Eén van die kopieën hangt bij ons aan de gevel, de andere hangt in het Markiezenhof in Bergen op Zoom. 

Het gevoel bij de Zuiderwaterlinie is in de afgelopen jaren bij deze heemkundekring gegroeid. Als je in het gebied rondwandelt zie je nog duidelijk gebieden die op NAP-niveau liggen en die in 1953 nog onder water hebben gestaan tijdens de watersnoodramp, en die ook ten tijde van de Zuiderwaterlinie werden geïnundeerd. Als je naar Fort de Roovere kijkt, zie je daar natuurlijk de cultuurwaarde. Maar het gebied is ook als natuurgebied interessant. We proberen mensen zowel over de natuur als de cultuur van het gebied te vertellen.

Wat is jouw grootste talent?

Wout: ik vind mezelf niet onmisbaar. Als ik wat doe deel ik dat altijd met het bestuur dus als ik omval, kunnen ze verder. Als er bepaalde onderwerpen samenvallen met activiteiten van de heemkundekring, proberen we aan te sluiten en mensen te bewegen om mee te doen.
Lia: ik kom uit het bibliotheekwezen en heb in het Voortgezet Onderwijs gewerkt, dus ik kijk altijd met die blik. Historische kennis kan je goed overbrengen door middel van educatie. Ik wil de geschiedenis zo goed mogelijk overbrengen op mensen. Ik weet hoe ik moet samenwerken en mensen kan bewegen om aan de slag te gaan en flexibel te zijn. 

Wat maakt de stelling Bergen op Zoom-Halsteren zo uniek?

Wat zo uniek is, is dat in deze stelling het inunderen is uitgevonden. Door een storm is de Heer Boudewijnspolder in 1570 eens onder water komen te staan. Dat vond de gemeente in Zeeland mooi want zo konden ze hun gebied verdedigen, ze hadden een buffer door het water. Hier is dus het dorp Polre opgeofferd. Later is de West-Brabantse waterlinie daarbij gekomen, waardoor Halsteren op een bijzondere plaats kwam te liggen. Wij lagen aan de luwe kant van de linie. Eigenlijk was Halsteren een eiland. Na de val van Bergen op Zoom is de linie weer teruggebracht naar de polder. Zij het dat het niet langs de Eendracht doorliep maar nabij Fort Zeeland afboog naar Steenbergen. Ik vermoed dat dat komt omdat Nieuw-Vossemeer hoorde bij Zeeland in die tijd. Fort Suikerbrood lag op het punt waar de oude linie overging in de nieuwe linie. We gaan met de Stichting Vestingwerken in Westelijk Noord-Brabant onderzoek doen naar de vestingwerken en inundaties om te kijken waar en wanneer het land nou precies onderwater werd gezet. 

Als je Menno van Coehoorn één vraag mocht stellen, wat zou je hem dan vragen?

Wat denk je wat er van je bouwwerk is geworden? Ik zou hem uitnodigen om eens te komen kijken hoe het er nu uitziet. 

Wat zijn je insidertips voor iemand die de Zuiderwaterlinie wil leren kennen?

Wout: ik zou Fort de Roovere laten zien, dat is mooi. Maar wat je de mensen niet kunt laten zien, is hoe de inundatie vroeger plaatsvond. In het Halsters Laag en het Oudland hebben ze zuilen neergezet om te laten zien hoe dik het veen was. Je zou daar goed kunnen laten zien aan bezoekers hoe de linie in dit gebied werkte. Ik hoop ook dat er bij Fort de Roovere nog eens een waterspeelplaats komt, zodat je kan demonstreren hoe de inundatie daar verliep. Het heet Oudland omdat het de meest westerse landtong in het gebied was.

* Noot vanuit Heemkundekring Halchterth: de gemeente Bergen op Zoom heeft een aantal gebouwen in Bergen op Zoom en Halsteren verhandelbaar verklaard. Waaronder het Heemhuis van Heemkundekring Halchterth. Wel heeft de gemeente aangegeven dat zij de heemkundekring in het gebouw wil behouden. Vanuit het idee van erfgoedparticipatie (Verdrag van Faro) is het goed als de gemeente ruimte laat voor plaatselijke cultuur en enthousiaste mensen die daarmee werken. Heemkundekring Halchterth wil daarom graag het Heemhuis in eigendom krijgen, bijvoorbeeld in ruil voor eerdere kosten die de Heemkundekring al heeft gemaakt bij het opknappen van het vroegere en huidige Heemhuis, of door het als monument aan te merken via Stichting Monumentenbezit. Tot slot wordt Heemkundekring Halchterth ook graag betrokken bij opgravingen op de locatie van het oude verzorgingstehuis St. Elizabeth, dat momenteel wordt gesloopt.